"Psychika odgrywa bardzo ważną rolę." - wywiad z Przemysławem Stupnowiczem

Wywiad z Przemysławem Stupnowiczem -
wielokrotnym Mistrzem Polski i Wicemistrzem Świata w Nordic Walking

Zapraszamy na rozmowę poświęconą istocie wsparcia psychologicznego wśród sportsmenek i sportowców oraz probemów z jakimi mierzą się w sportowym życiu codziennym.

Rozmowę przeprowadzono w ramach projektu "Aktywni w Sporcie - Aktywni w Życiu", który sfinansowano ze środków Narodowego Instytutu Wolności - Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatleskiego #NOWEFIO Komitet do spraw Pożytku Publicznego.

Sport to przekraczanie własnych granic, ale też obciążenia psychiczne wynikające z rywalizacji i nieustannej oceny. Jak sportowcy sobie z tym radzą?

Uprawianie sportu, szczególnie na poziomie wyczynowym oprócz fantastycznego przygotowania fizycznego wymaga też odpowiedniego nastawienia psychicznego.
Obok treningów rozwijających ciało, właśnie psychika odgrywa bardzo ważną rolę.
Kiedy sportowiec potrafi odpowiednio się motywować, nie ulegać presji, dążyć do swojego obranego celu z nastawieniem „uda mi się”, wtedy przyjdą sukcesy, na których tak zależy zawodnikowi i sztabowi trenerskiemu.

 Z moich obserwacji wynika, że sport mocno nadwyręża organizm pod względem zarówno psychicznym jak i fizycznym, a czasu na odpoczynek w życiu sportowcy jest bardzo mało.

 Ważnym aspektem w całej fazie rozwoju sportowca jest regeneracja, która w obrębie psychiki będzie relaksem, odejściem myślami od założeń treningowych i startowych.

Jedni odreagowują czytając książki, oglądając filmy, słuchając muzyki, czy spotykając się ze znajomymi. Jeszcze inni stosują metody medytacyjne, wizualizacyjne, oddechowe, afirmacyjne. W całym kanonie możliwości jest też profesjonalne zadbanie o zawodnika przez psychologa sportowego, nazywanego od niedawna trenerem mentalnym.

 W twojej opinii, co jest najbardziej stresujące w sporcie?

W sporcie nie tyle niebezpieczny jest stres, który w większym i mniejszym stopniu będzie występował zawsze. Niebezpiecznym może być to jak dany sportowiec na ten stres reaguje. Wśród głównych stresorów wymienić należy warunki i treningowe obciążenia. W przypadku rywalizacji będą to – ranga zawodów, wpływ kibiców/publiczności, oczekiwania, czyli presja. To są tak zwane stresory sytuacyjne. Druga grupa stresorów, jakimi są stresory psychologiczne, przy których bardzo dużą rolę odgrywa skłonność do lęku, może to doprowadzać do ciągłego niepokoju sportowca. Tutaj niebagatelną rolę odgrywa też poziom samooceny i poczucia własnej wartości. Na stresory psychologiczne narażeni będą szczególnie ci zawodnicy, którzy mają niską samoocenę i równie nisko oceniają swoją wartość.

Faktem jest, że niedowartościowanie i brak pewności siebie jest ogromnym problemem wśród sportowców i sportsmenek, czego dowiodła przeprowadzona w ramach projektu ankieta wśród zawodników klubów z różnych dyscyplin.Natomiast stres oraz presja plasują się dużo wyżej.

Pamiętać należy, że o ile stres krótkotrwały może dobrze wpłynąć na organizm sportowca, działać mobilizująco (np. przed startem w zawodach), to stres przewlekły będzie rzutował negatywnie na stan psychiczny, ale też fizyczny zawodnika. I to właśnie na niwelowaniu tego stanu przewlekłego trzeba się skupić.

 W jaki sportowcy radzą sobie z presją i oczekiwaniami innych np. rodziców, trenerów?

Bywa tak, że faworyt do zwycięstwa przegrywa, nie przez niedostateczne przygotowanie fizyczne, a przez stres i presje. Czasami właśnie te dwa czynniki potrafią być hamulcami do osiągania sukcesów.

 Czy są jakieś techniki, które stosują sportowcy aby zniwelować stres?

W świecie sportu oprócz bardzo ważnego wsparcia rodziny i sztabu, istotną wolę odgrywać może psycholog sportowy. Psycholodzy często stosują np. metodę biofeedback HRV (zmienność rytmu serca), co pozwala sportowcowi samodzielnie odprężyć się, dzięki obserwacji parametrów przy tym badania. Ważną metodą, którą psycholog sportowy może zastosować jest również trening autogenny, czyli techniki relaksacyjne. Sportowcy chętnie korzystają z tej techniki, ponieważ należy do technik fizycznych, polega na oddziaływaniu na umysł przez mięśnie. Kolejną możliwością są techniki poznawczo-behawioralne, które mają za zadanie wzmocnienie u sportowca poczucia jego pewności siebie oraz złagodzenie niepokoju poznawczego. Inną efektywną techniką jest teoria wyznaczania celów, sportowcy osiągną lepsze rezultaty, gdy cele określi trener, a nie oni sami, i jeżeli te cele wyznaczone będą dla całej drużyny, a nie dla każdego zawodnika osobno (w sytuacji, kiedy mamy do czynienia ze sportem drużynowym). Nie można również zapominać o mocy wyobraźni. Techniki wyobrażeniowe mają na celu wzmocnienie pewności siebie oraz złagodzenie stanów lęku i pobudzenia u zawodników.

Czy sportowcy w większości radzą sobie na własną rękę czy raczej korzystają z pomocy specjalistów?

W sporcie na niższym poziomie raczej sportowcy oprócz sztabu szkoleniowego nie mają możliwość korzystania z usług specjalisty, jakim jest psycholog sportowy. Podobnie jest na etapie sportu młodzieżowego. Na szczeblu wysoce wyczynowym, jednak wsparcie trenera mentalnego jest zauważalne, informuje się o tym i promuje taką formę pomocy i przygotowania sportowca.

 Czy zauważasz jakąś zmianę w tym temacie na przestrzeni ostatnich kilku lat?

Zdecydowanie ostatnie lata to rozwój psychologii sportowej i wdrożenie jej w przygotowanie sportowców do zdobywania sukcesów. To też przynosi w wielu wypadkach bardzo pozytywny skutek, co pokazuję, że przy odpowiednio poprowadzonym, tak zwanym treningu mentalnym, zawodnik może osiągać oprócz maksymalnej formy fizycznej, ale równie wysoką formę psychiczną. Świetnym przykładem jest tenisistka Iga Świątek.

Iga po ostatnim wygranym turnieju US Open część tego sukcesu przypisywała właśnie swojej trenerce mentalnej Darii Abramowicz. Czy to, że coraz częściej mówi się o korzystaniu z pomocy psychologicznej przez sportowców, ma wpływ na postrzeganie ich przez społeczeństwo?

Obecny świat i sposób życia nieuchronnie prowadzi do wielu problemów związanych z przewlekłym stresem, natłokiem myśli i problemów. Coraz rzadziej już ludziom wydaje się, że pomoc psychologiczna jest czymś ostatecznym i często mylonym z leczeniem psychiatrycznym. Sport natomiast ma swoje prawa. Jeśli mamy mieć wybitnych sportowców, a oni będą potrzebować wsparcia trenera mentalnego to należy z tego korzystać. Dla dobra zawodnika i dobra dyscypliny, jaką uprawia. Społeczeństwo finalnie i tak skupia się na efekcie pracy sportowca i sztabu szkoleniowego. Rozlicza z wyników, nie z przygotowania do ich osiągnięcia.

Projekt „Aktywni w sporcie – Aktywni w życiu” świadomie obejmuje różne dyscypliny sportowe – koszykówkę kobiet, piłkę nożną mężczyzn oraz lekkoatletykę i pływanie. Czy uważasz, że któraś z nich potrzebuje bardziej, a któraś mniej, kluczowego wsparcia psychologicznego?

Każdy sportowiec, bez względu na poziom w sporcie, bądź dyscyplinę, jaką uprawia boryka się ze stresem, możliwymi problemami natury emocjonalnej, psychologicznej. Jeśli mamy mieć pełnych sił, zdrowych, gotowych do zdobywania sportowych szczytów zawodników i zawodniczki to należałoby każdemu, kto wyrazi chęć i potrzebę pomóc w objęciu wsparciem psychologicznym. Oczywiście nie jest to łatwe, wiele czynników na to wpływa, jak choćby finanse, ale uważam, że dostęp do skorzystania z psychologii sportowej powinien mieć każdy chętny sportowiec.

Bardzo dziękuję za rozmowę.